Brilio.net - Belajar bahasa Jawa di sekolah dasar bukan hanya sekadar mengenal aksara atau kosa kata, tetapi juga memahami budaya dan kearifan lokal yang diwariskan leluhur. Untuk siswa kelas 3 SD, pelajaran bahasa Jawa biasanya mencakup materi dasar seperti unggah-ungguh basa (tata krama bahasa), tembung (kata), paribasan (peribahasa), hingga membaca aksara Jawa sederhana. Oleh karena itu, latihan soal menjadi cara yang tepat untuk membantu siswa lebih memahami materi yang diajarkan.
Artikel ini menyajikan kumpulan 50 contoh soal bahasa Jawa kelas 3 SD semester 1 dan 2 yang sudah dilengkapi dengan jawaban dan penjelasan. Soal-soal ini disusun agar sesuai dengan kurikulum sekolah dasar serta mudah dipahami oleh siswa. Dengan adanya penjelasan, anak-anak tidak hanya menghafal jawaban, tetapi juga mengerti alasan di balik jawaban tersebut.
                        BACA JUGA :                        
                        50 Kata-kata cinta bahasa Jawa kuno dan artinya, halus dan menyentuh hati                    
Selain bermanfaat bagi siswa, artikel ini juga dapat menjadi panduan praktis bagi guru maupun orang tua dalam mendampingi anak belajar. Soal-soal ini mencakup berbagai aspek pelajaran bahasa Jawa, mulai dari pilihan ganda hingga soal uraian sederhana. Mari kita simak bersama kumpulan soal dan jawabannya di bawah ini.
1. Tembung “adhus” tegesé apa?
Jawaban: Tembung adhus tegesé mandi.
Penjelasan: Adhus yaiku tembung Jawa sing padha karo tembung Indonesia "mandi". 
2. Basa krama saka tembung “mangan” yaiku…
Jawaban: “nedha”.
Penjelasan: Ing unggah-ungguh basa Jawa, tembung mangan yen nganggo basa krama yaiku nedha.                    
                        BACA JUGA :                        
                        50 Contoh soal bahasa Jawa kelas 1 SD, untuk latihan menulis, membaca, dan ngoko krama                    
3. Paribasan “alon-alon waton kelakon” tegesé apa?
Jawaban: Nglakoni apa wae kudu sabar lan telaten, ora perlu kesusu nanging bisa tekan tujuan.
Penjelasan: Paribasan iki ngajari supaya sabar lan ora grusa-grusu. 
4. Sapa sing nggawé geguritan?
Jawaban: Geguritan digawe déning penyair utawa pujangga Jawa.
Penjelasan: Geguritan iku karya sastra Jawa kang wujudé puisi. 
5. Aksara Jawa saka tembung “buku” yaiku…
Jawaban: ꦧꦸꦏꦸ
Penjelasan: Aksara Jawa ba + suara u, banjur ka + suara u. 
6. Tembung sinonim saka “ayu” yaiku…
Jawaban: Endah.
Penjelasan: Ing basa Jawa, ayu tegese apik rupane, lan sinonime yaiku endah. 
7. Jeneng dina kapisan ing minggu yaiku…
Jawaban: Senin (Soma).
Penjelasan: Dina kapisan yaiku Senin, ing basa Jawa disebut Soma. 
8. Unggah-ungguh basa yaiku…
Jawaban: Tata krama basa Jawa miturut lawan bicara.
Penjelasan: Ana basa ngoko, krama, lan krama inggil kanggo ngajeni wong liya. 
9. Paribasan “jer basuki mawa beya” tegesé…
Jawaban: Kabeh usaha butuh pengorbanan.
Penjelasan: Tegese yen pengin kasil, kudu ana biaya utawa usaha. 
10. Basa krama saka tembung “turu” yaiku…
Jawaban: Sare.
Penjelasan: Tembung turu (ngoko) yen nganggo basa krama yaiku sare. 
11. Tembung “lungguh” tegesé apa?
Jawaban: Lungguh tegesé lungguh utawa lenggah yaiku duduk.
Penjelasan: Tembung iki nuduhaké kegiatan wong sing mapan lungguh. 
12. Basa krama saka tembung “mlaku” yaiku…
Jawaban: Tindak.
Penjelasan: Mlaku (ngoko) ing basa krama yaiku tindak. 
13. Tembung antonim saka “dhuwur” yaiku…
Jawaban: Endhek.
Penjelasan: Dhuwur tegese tinggi, lan antonime yaiku endhek (rendah). 
14. Paribasan “sapa nandur bakal ngundhuh” tegesé…
Jawaban: Sapa sing nandur kabecikan bakal nampa kabecikan, lan kosok balene.
Penjelasan: Paribasan iki ngajari bab sebab-akibat. 
15. Aksara Jawa saka tembung “kaca” yaiku…
Jawaban: ꦏꦕ
Penjelasan: Aksara Jawa ka + ca. 
16. Jeneng sasi kapisan ing penanggalan Jawa yaiku…
Jawaban: Sura.
Penjelasan: Sura yaiku sasi kapisan ing kalender Jawa. 
17. Tembung “grapyak” tegesé apa?
Jawaban: Ramah.
Penjelasan: Grapyak nuduhake sikap gampang akrab lan seneng nyapa wong liya. 
18. Basa krama saka tembung “meneh” yaiku…
Jawaban: Malih.
Penjelasan: Ing krama alus, meneh diganti malih. 
19. Paribasan “gajah ngidak rapah” tegesé…
Jawaban: Wong sing kuwat ngalahake sing ringkih.
Penjelasan: Paribasan iki nggambarake keadilan sing ora adil. 
20. Tembung “kebon” tegesé apa?
Jawaban: Taman utawa ladang.
Penjelasan: Kebon yaiku panggonan kanggo nandur tetuwuhan. 
21. Basa krama saka tembung “omah” yaiku…
Jawaban: Griya.
Penjelasan: Omah (ngoko) ing basa krama yaiku griya. 
22. Tembung antonim saka “panas” yaiku…
Jawaban: Adem.
Penjelasan: Panas lawane yaiku adem. 
23. Paribasan “kebo nusu gudel” tegesé…
Jawaban: Wong tuwa sing sinau marang bocah enom.
Penjelasan: Tegese wong tua uga bisa njupuk piwulang saka sing enom. 
24. Tembung “adhang” tegesé apa?
Jawaban: Masak sega (nasi).
Penjelasan: Adhang yaiku kegiatan masak beras dadi sega. 
25. Basa krama saka tembung “lungguh” yaiku…
Jawaban: Lenggah.
Penjelasan: Lungguh yen nganggo basa krama alus yaiku lenggah. 
Contoh soal bahasa Jawa kelas 3 SD semester 1 dan 2
© 2025 brilio.net/Reve/AI 
 
26. Jeneng dina pungkasan ing minggu yaiku…
Jawaban: Minggu (Radite).
Penjelasan: Dina kaping pitu yaiku Minggu, ing basa Jawa Radite. 
27. Tembung “pawiyatan” tegesé apa?
Jawaban: Sekolah.
Penjelasan: Pawiyatan yaiku papan kanggo sinau utawa sekolah. 
28. Paribasan “bocah cilik akeh akale” tegesé…
Jawaban: Bocah sing isih enom nanging pinter mikir.
Penjelasan: Nggambarake bocah sing cerdas lan kreatif. 
29. Aksara Jawa saka tembung “tata” yaiku…
Jawaban: ꦠꦠ
Penjelasan: Aksara Jawa ta + ta. 
30. Basa krama saka tembung “ngombe” yaiku…
Jawaban: Ngunjuk.
Penjelasan: Ngombe ing basa ngoko, krama alus yaiku ngunjuk. 
31. Tembung “ndalu” tegesé apa?
Jawaban: Wengi.
Penjelasan: Ndalu yaiku tembung Jawa kanggo wektu wengi. 
32. Tembung sinonim saka “roso” yaiku…
Jawaban: Krasa.
Penjelasan: Roso tegese rasa, lan sinonime yaiku krasa. 
33. Paribasan “urip iku urup” tegesé…
Jawaban: Urip kudu migunani kanggo wong liya.
Penjelasan: Tegese wong urip kudu bisa madhangi lan migunani kanggo lingkungan. 
34. Basa krama saka tembung “arep” yaiku…
Jawaban: Badhe.
Penjelasan: Arep yen nganggo basa krama yaiku badhe. 
35. Jeneng sasi kaping lima ing kalender Jawa yaiku…
Jawaban: Jumadil Awal.
Penjelasan: Kalender Jawa nggunakake jeneng sasi Arab. 
36. Tembung “kanca” tegesé apa?
Jawaban: Kanca tegese sedulur utawa teman.
Penjelasan: Kanca iku wong sing akrab karo kita. 
37. Basa krama saka tembung “lungguh ing kursi” yaiku…
Jawaban: Lenggah wonten ing kursi.
Penjelasan: Krama alus nggunakake lenggah wonten. 
38. Paribasan “becik ketitik ala ketara” tegesé…
Jawaban: Kabecikan lan kaluputan mesthi bakal katon.
Penjelasan: Tegese ora ana sing bisa ndhelikake tumindak. 
39. Tembung “dhahar” tegesé apa?
Jawaban: Dhahar tegese mangan (krama).
Penjelasan: Dhahar yaiku basa krama saka mangan. 
40. Aksara Jawa saka tembung “sari” yaiku…
Jawaban: ꦱꦫꦶ
Penjelasan: Aksara Jawa sa + ra + sandhangan wulu. 
41. Basa krama saka tembung “tangi” yaiku…
Jawaban: Wungu.
Penjelasan: Tangi ing krama alus yaiku wungu. 
42. Tembung antonim saka “gedhe” yaiku…
Jawaban: Cilik.
Penjelasan: Gedhe lawane yaiku cilik. 
43. Paribasan “sura dira jayaningrat lebur dening pangastuti” tegesé…
Jawaban: Kekerasan bisa dikalahake kanthi kelembutan.
Penjelasan: Nggambarake kekuwatan welas asih luwih dhuwur tinimbang kekerasan. 
44. Tembung “nulis” tegesé apa?
Jawaban: Nggawé tulisan nganggo aksara.
Penjelasan: Nulis yaiku kegiatan nyerat nganggo pena utawa piranti liya. 
45. Basa krama saka tembung “mlebu” yaiku…
Jawaban: Mlebet.
Penjelasan: Mlebu yen nganggo basa krama yaiku mlebet. 
46. Jeneng dina kaping papat ing minggu yaiku…
Jawaban: Kamis (Respati).
Penjelasan: Dina kaping papat yaiku Kamis utawa Respati. 
47. Tembung “layang” tegesé apa?
Jawaban: Layang tegese surat.
Penjelasan: Layang iku alat komunikasi tulisan sadurunge ana HP. 
48. Basa krama saka tembung “panganan” yaiku…
Jawaban: Daharan.
Penjelasan: Panganan (ngoko) diganti daharan ing basa krama alus. 
49. Paribasan “ajining dhiri ana ing lathi” tegesé…
Jawaban: Rega diri gumantung saka cara ngomong.
Penjelasan: Tegese wong dihormati amarga tata basane sing becik. 
50. Aksara Jawa saka tembung “jati” yaiku…
Jawaban: ꦗꦠꦶ
Penjelasan: Aksara Jawa ja + ta + sandhangan wulu.